Osobowość paranoidalna. Główny mechanizm psychologiczny (obronny)
Żeby zrozumieć zachowanie i postrzeganie świata osób paranoidalnych, należy poznać główny mechanizm psychologiczny, z którego nieświadomie korzystają. Nie potrafią zaakceptować tego, że odczuwają trudne, wrogie uczucia wobec innych (takie jak złość, niechęć, zawiść, mściwość) i zupełnie w automatyczny i nieświadomy sposób przerzucają je na innych.
„To nie ja cię nienawidzę, to ty nienawidzisz mnie!”
„To nie ja zazdroszczę ci sukcesu, tylko ty nie możesz przeżyć tego, że lepiej mi się powodzi!”
„To nie ja chcę cię zniszczyć, to ty robisz wszystko, aby zniszczyć mnie!”
W powyższych przykładach pierwsza część zdania jest niedostępna, czyli nieuświadomiona, w związku z czym osoba paranoidalna musi żyć w przekonaniu, że ktoś ją nienawidzi, ktoś jej zazdrości i ktoś chce ją zniszczyć. W takiej sytuacji naturalne jest, że zaczyna atakować innych, bo szczerze jest przekonana w tym, że inni stanowią zagrożenie. Skoro tak, musi się przecież bronić! To wszystko wywołuje potworny strach, który nieustannie towarzyszy osobom paranoidalnym. Żyją one w przekonaniu, że świat jest niebezpieczną dżunglą, gdzie każdy człowiek jest dla nich potencjalnym zagrożeniem.
Krytyka, niekonsekwentne kary, wiecznie niezadowoleni dorośli i strach – oto często pojawiające się motywy w historii jednostek paranoidalnych.
Nancy McWilliams
Osobowość paranoidalna. Główne cechy
Przerzucanie swoich trudnych uczuć na innych (mechanizm projekcji). Tak jak wspomniałam wcześniej, wrogie, nieakceptowane uczucia wobec świata są lokowane na zewnątrz, czyli jednostka pozbywa się przykładowo zawiści, umieszczając ją w koleżance. „To nie ja zazdroszczę jej chłopaka, tylko ona zazdrości mi urody”.
- Strach. Silne poczucie zagrożenia u osób paranoidalnych wiąże się z lokowaniem trudnych uczuć w innych ludziach. Każdy by się bał, gdyby był przekonany, że inni chcą go zniszczyć, poniżyć, wykorzystać, ośmieszyć, itp.
- Wstyd. Jednostkom paranoidalnym towarzyszy silne poczucie wstydu, które także jest umieszczane w innych. W związku z tym nie zauważają one własnego wstydu, tylko wydaje im się, że to inni chcą ich zawstydzić i upokorzyć.
- Brak poczucia humoru. Jeśli w twoim otoczeniu są osoby paranoidalne, to lepiej z nimi nie żartować. Nie zrozumieją one naszego humoru i najprawdopodobniej potraktują to jako próbę poniżenia ich.
- Zazdrość i wrogość wobec innych. Wspomniane uczucia, podobnie jak inne, są projektowane na otoczenie. Nieraz w związku to przybiera formę namiętnych scen zazdrości. Przykładowo paranoiczny mężczyzna nie może zaakceptować tego, że pociągają go inne kobiety i nieświadomie przerzuca własne uczucia na swoją partnerkę, w konsekwencji będąc przekonanym, że to ona go zdradza.
Pieter Bruegel - Ogromne poczucie winy. Jednostki paranoidalne zmagają się z wszechogarniającym i nieuświadomionym poczuciem winy, które jest projektowane w taki sam sposób, jak wstyd. Nie wszystko jednak zostaje wyrzucone na zewnątrz i ciężar winy prześladuje tych ludzi, utrudniając wchodzenie w relacje z innymi. Są przekonani, że każdy, kto ich naprawdę pozna, będzie zszokowany ich grzesznością i deprywacją, w związku z czym nieuchronnie odrzuci lub ukarze za popełnione w przeszłości „zbrodnie”. Ten strach przed zdemaskowaniem i postrzeganie ludzi jako niebezpiecznych skutecznie uniemożliwia osobom paranoidalnym budowanie ciepłych relacji z innymi.
- Samospełniająca się przepowiednia, czyli „wymuszanie” na innych złego traktowania siebie. Nieraz jednostki paranoidalne rzeczywiście są źle traktowane, odrzucane i marginalizowane. Niestety same bezwiednie się do tego przyczyniają. Wyobraźmy sobie sytuację, w której koleżanka oskarża inną dziewczynę o chęć uwiedzenie jej chłopaka. Ma mnóstwo dowodów: tamta ubrała sukienkę akurat w tym dniu, kiedy wszyscy razem wybierali się na lody. Płacąc przy kasie celowo grzebała w torebce tak, aby łokciem dotknąć chłopaka, a jeszcze uśmiechnęła się, kiedy tamten wydawał się być zainteresowany jej nową pracą. To wszystko zdaniem paranoidalnej dziewczyny stanowi nieodparty dowód nielojalności. Oczywiście, żadne szczere zapewnienia i próbna tłumaczenia nie pomagają, podejrzliwa dziewczyna tylko upewnia się w tym, że ma rację. W końcu niesprawiedliwie potraktowana koleżanka, która czuje się wyczerpana, bezsilna i rozgoryczona, zaczyna powątpiewać w ich przyjaźń i cieszyć się na myśl o tym, że chłopak w końcu tamtą zostawi.
- Megalomania, czyli mania wielkości. Jednostki paranoidalne potrafią żądać wyjątkowego traktowania, są przekonane w swojej nieomylności, a liczne podejrzenia w stosunku do innych traktują jako potwierdzenie swojej inteligencji. Trudno z nimi dyskutować, szukać kompromisów i liczyć na zrozumienie. Potrafią wytrwale obstawać przy swoim, kiedy inni padają z wyczerpania i się poddają. Megalomania obciąża także silnym poczuciem winy, bo skoro jestem wszechwładny, to muszę też odpowiadać za wszystkie okropności tego świata. Poczucie winy z kolei jest nierozerwalnie związane z paranoją. Zrozumie to każdy, kto choć raz w życiu czuł się winny i obawiał się kary. W takiej sytuacji skupiamy się na obserwacji otoczenia, robimy się podejrzliwi i wydaje nam się, że wszystko, co się dzieje wokół ma jakiś związek z nami i naszym przewinieniem.
Osobowość paranoidalna. Przyczyny ukształtowania się
Ogólnie można założyć, że im większą wrogość, wściekłość i nieufność ktoś przejawia wobec świata, tym więcej krzywd, niesprawiedliwości i upokorzenia zaznał w przeszłości. Zazwyczaj dzieci, które wyrastają na paranoidalnych dorosłych, były krytykowane, poniżane, bite i ośmieszane przez swoich opiekunów. Dominujący, czasem nawet sadystyczni rodzice wymierzali niekonsekwentne kary, tłumacząc to dobrem dziecka i wtłaczając je w rolę kozła ofiarnego rodziny. Wrogość, chłód i nienawiść opiekunów budziła w małym człowieku wszechogarniający strach, który pozostaje również w dorosłości. Często mówi się o osobach paranoidalnych, że pochodzą z „trudnych domów”, w których nie mogli ufać nawet najbliższym. Tak ukształtowała się ich podejrzliwość wobec świata i przekonanie, że w relacjach z ludźmi czeka na nich tylko krzywda i cierpienie.
Osoby przejawiające łagodniejsze cechy paranoidalne mogły być krytykowane i ośmieszane przez jednego z rodziców, ale jednocześnie dostały też od opiekunów miłość i troskę.
Osobowość paranoidalna. Mocne strony
Pomimo trudnych relacji z innymi i niepewności co do motywów najbliższych, jednostki paranoidalne są zdolne do głębokiego przywiązania i lojalności. Dobrze sprawdzają się w zawodach, gdzie szczypta podejrzliwości jest mile widziana, np. w detektywistyczny, służbach specjalnych, służbach bezpieczeństwa. Niektórzy ludzie o osobowości paranoidalnej całkowicie poświęcają się pracy na rzecz ofiar przemocy i złego traktowania, gdyż zazwyczaj wiedzą z własnego doświadczenia przez co przechodzą takie osoby. Ich gotowość do walki z niesprawiedliwością zadziwia, a chęć zemsty na nadużywających swojej władzy politykach potrafi utrzymać ich na barykadach o wiele dłużej niż innych, dzięki czemu są o wiele skuteczniejsi w walce o swoje prawa.
Polecam
Osobowość paranoidalna trafnie jest przedstawiona w filmie “Kraina obfitości“
Przeczytaj o innych typach osobowości:
Podziel się swoją opinią