Najlepsze filmy o psychoterapii

Chciałabym zacząć od dokumentu, który najwierniej odzwierciedla to, co się dzieje na sesji terapeutycznej. Jest nim film Pawła Łozińskiego Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham, który możemy za darmo obejrzeć na portalu ninoteka.pl. Jest to historia dwóch kobiet — matki i córki — które łączy skomplikowana relacja

Przez pięć spotkań możemy przyglądać się temu, jak jeden z czołowych polskich psychoterapeutów, prof Bogdan de Barbaro, pomaga Hani i Ewie wysłuchać siebie i zrozumieć. Widz staje się uczestnikiem czegoś bardzo intymnego, co zazwyczaj pozostaje niedostępne dla cudzych oczu. Kobiety na przemian to oddalają się od siebie, to znowu się zbliżają. Widać, jak niełatwą drogę przeszły i jak trudne wydarzenia z przeszłości odbiły się na ich relacji. Jest to bardzo emocjonujący film, który skłania do refleksji nad relacjami, zwłaszcza z najbliższymi dla nas ludźmi. W kategorii „Najlepsze filmy o psychoterapii” dokument Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham zajmuje zdecydowanie pierwsze miejsce. 

Jeśli oglądałeś już ten film i szukasz czegoś o podobnej tematyce, to polecam dokument Ojciec i syn w podróży. Są to dwa nagrania, które powstały po wspólnym wyjeździe Pawła Łozińskiego i jego ojca. W trakcie podróży mężczyźni wracają do przeszłości i podejmują trudne tematy. Wydaje się to być próbą oczyszczenia relacji pomiędzy ojcem a dorosłym synem, który po latach jest świadom tego, jak ukształtowały go doświadczenia z dzieciństwa. 

Po wyjeździe Paweł i Marcel jednak nie byli zgodni co do tego, jakie nagrania umieścić w dokumencie, w związku z czym powstały dwa filmy. Tutaj można obejrzeć za darmo wersję Pawła, a tu wersję Marcela. 

Najlepsze filmy o psychoterapii. Klasyka 

• Film Nigdy nie obiecywałem ci ogrodu pełnego róż z 1977 roku (I Never Promised You a Rose Garden) oparty jest na powieści Joanne Greenberg „Życie to nie bajka”. Jest to wierna ekranizacja książki, która częściowo jest autobiografią. 

Deborah od wczesnego dzieciństwa chowała się od przetłaczającej i przerażającej rzeczywistości w swoim fantazyjnym świecie — królestwie Yr. Jej żywa wyobraźnia i nieprzeciętna wrażliwość sprawiły, że wymyślony przez dziewczynkę świat stawał się coraz bardziej rozbudowany i realny. Żyjące w nim postacie posługiwały się swoim językiem, miały własne wierzenia i system wartości. Początkowo była to piękna kraina, w której Deborah chowała się od przerastającej ją rzeczywistości. Był to jej niezawodny sposób na odzyskanie poczucia bezpieczeństwa. Z czasem jednak postacie z królestwa Yr stały się prześladowcami dziewczyny, która zaczęła tracić kontakt z otaczającym ją światem i coraz gorzej odróżniała rzeczywistość od fantazji. U nastolatki rozwinęła się schizofrenia z tendencjami samobójczymi, co spowodowało, że kolejne trzy lata bohaterka spędziła w szpitalu psychiatrycznym. 

Na szczególną uwagę zasługuje w tym filmie relacja terapeutyczna pacjentki z jej lekarzem prowadzącym. Psychiatra nie narzuca 15-łatce swojego widzenia choroby, tylko próbuje zrozumieć świat dziewczyny i wesprzeć ją we własnych wyborach. Jest dostępna i wnikliwa, ale jednocześnie nigdy się nie narzuca. Słucha historię nastoletniej pacjentki przyjmując jej perspektywę i sposób widzenia świata. 

Deborah z goryczą opowiada o swojej dziecięcej traumie, która prawdopodobnie miała wpływ na późniejsze rozwinięcie się choroby. W wieku pięciu lat pacjentka zaczęła mieć problemy z nietrzymaniem moczu, co rodzice odbierali jako lenistwo i złą wolę dziecka. Później okazało się, że dziewczynka ma guza na jajniku – to właśnie powodowało dolegliwości. Operacja uregulowała wcześniejsze problemy, ale dziecko bardzo źle zniosło zabieg — Deborah uskarżała się na potworny ból i czuła się okropnie zawstydzona całą sytuacją. Pomimo trudnych przeżyć i wyczerpującego procesu leczenia, bohaterka powoli wraca do zdrowia. 

• Film Dawid i Liza z 1962 roku ( David and Lisa) w empatyczny sposób przedstawia personel i młodych pacjentów placówki. Pomimo tego, że obraz szpitala psychiatrycznego jest nieco przestarzały, a film utrwala romantyczny mit uzdrawiającej mocy miłości, jest to godna polecenia pozycja. 

17-letni Dawid wykazuje cechy osoby autystycznej: chłopaka fascynują zegary, ma on talent do nauk ścisłych, trudności ze zrozumieniem i rozpoznawaniem emocji. Jest sztywny w zachowaniach i mało interesują go kontakty społeczne. Największym problemem przystojnego 17-latka z bogatej rodziny jest paniczny strach przed dotykiem — chłopak obawia się, że to mogłoby go to zabić. W filmie ten wątek jest wyjaśniony przez wnikliwego i życzliwego psychiatrę (najprawdopodobniej również psychoanalityka), który zajmuje się przypadkiem Dawida. Lekarz tłumaczy nastolatkowi, że podłożem problemu w rzeczywistości jest strach przed zbliżeniem się do innych. Obawa przed bliskością i zranieniem powoduje, że chłopak w dosłowny sposób odgradza się od wszystkich, zabraniając ludziom dotykania siebie. 

W filmie jest pokazana relacja lekarza z pacjentem oraz proces terapeutyczny. Widzimy, jak zmienia się zachowanie Dawida i jego postawa do ludzi. Chłopak zaprzyjaźnia się z psychotyczną 15-łatką (w filmie pada diagnoza schizofrenii), która żyje w swoim świecie i praktycznie nie interesuje się rzeczywistością. Główny bohater wzbudza zaufanie urodziwej dziewczyny, a ona w konsekwencji zaczyna łapać coraz większy kontakt z tym, co ją otacza. 

• Trzy oblicza Ewy (The Three Faces of Eve) — film z 1957 roku, który jako jeden z nielicznych w obrazowy, ale jednocześnie nieprzerysowany sposób przedstawia osobowość mnogą (osobowość dysocjacyjną). 

Skromna i uległa gospodyni domowa Eva White zgłasza się do psychiatry z niepokojącymi objawami — kobieta cierpi na silne bóle głowy, które powodują tymczasowe zaniki pamięci. Podczas jednego z ataków bohaterka usiłuje udusić swoją 4-letnią córeczkę, a utrata pamięci nie pozwala przypomnieć jej tego wydarzenia. O zaistniałej sytuacji lekarzowi opowiada rozgoryczony mąż pacjentki, który nie próbuje zrozumieć problemów małżonki i w konsekwencji odchodzi. 

W trakcie jednej z wizyt ujawnia się inna osobowość kobiety — jest to kokieteryjna i lubiąca się bawić Eva Black, która wydaje się być przeciwieństwem przestraszonej i niepewnej siebie Evy White. To Eva Black usiłowała udusić dziecko, kupowała drogie suknie, chodziła na imprezy i flirtowała z mężczyznami, podczas gdy Eva White nigdy by sobie na to nie pozwoliła. Okazuje się, że istnieje również trzecia osobowość — rozważna i poukładana Jane, która wydaje się być najbardziej stabilną i zorganizowaną częścią pacjentki. 

Dzięki zaangażowaniu obu stron w pracę terapeutyczną, zagadka rozszczepienia osobowości pacjentki zostaje rozwikłana — Eva opowiada o dziecięcej traumie, co pomaga zintegrować wszystkie części Ja pacjentki.  

Produkcja jest oparta na faktach opisanych w książce dra Corbetta Thigpena i dra Herveya Cleckleya dotyczących życia Chris Costner Sizemore. Tożsamość kobiety, historia której została przedstawiona w filmie, nie była ujawniana aż do 1977 roku; wówczas  Sizemore wydała swoją pierwszę książkę „I’m Eve”. Od tej pory Amerykanka brała aktywny udział w licznych konferencjach i wykładach, na które była często zapraszana. Parę lat później Sizemore opublikowała kolejną książkę „A Mind of My Own” i została także malarką. W latach 80. kobieta oficjalnie została uznana za wyleczoną. Prowadziła aktywne życie towarzyskie i wspiera chore psychicznie osoby. Zmarła w wieku 89 lat. 

Najlepsze filmy o psychoterapii. Współczesne propozycje 

Pewnie kojarzycie amerykański serial Terapia (In Treatment), który doczekał się swoich odpowiedników w różnych krajach Europy, w tym Polsce (Bez Tajemnic). Nie był to jednak amerykański pomysł, gdyż pierwsza wersja powstała w Izraelu, gdzie wygrała wszystkie możliwe nagrody serialowe. W USA In Treatment miał również niebywały sukces, a potem szybko podbił serca Europejczyków. 

Jest to zdecydowanie dobra pozycja dla osób interesujących się psychologią i psychoterapią. Gdzie jeszcze mielibyśmy możliwość oglądania profesjonalnie prowadzonych sesji? Na stażu raczej nie jest to możliwe, co wydaje się być czymś oczywistym: kto by chciał, aby oprócz terapeuty i pacjenta w gabinecie znalazły się osoby trzecie? Mam wrażenie, że serial wiernie odzwierciedla to, co się właśnie dzieje na sesji. Tak samo jak w prawdziwej terapii, nie o wszystkim dowiemy się z opowieści pacjentów — bardzo ważna jest również obserwacja gestów, mimiki, postawy ciała i tonu głosu bohaterów. 

Może ten serial nie jest materiałem szkoleniowym dla przyszłych psychoterapeutów, ale na pewno warty jest polecenia początkującym osobom, które dopiero myślą o tym zawodzie lub zaczynają praktyki. Pomocny wydaje się być również sposób przedstawienia samego terapeuty, który także ma swoje problemy i szuka pomocy u bardziej doświadczonych kolegów. Jest zwykłym człowiekiem, życiowe kryzysy którego przeplatają się z kryzysami jego pacjentów. Niektóre sytuacje go przerastają, niektórzy pacjenci wprowadzają w zakłopotanie lub onieśmielają. Paul potrafi się pomylić, ale umie też przeprosić i przyznać się do błędów. Nie bałabym się pójść do niego na terapię:). 

Najlepsze filmy o psychoterapii. Sceny 

Poniżej umieszczam warte obejrzenia filmy, gdzie pojawiła się scena z udziałem pacjenta i psychoterapeuty. Jeśli nie macie czasu na oglądanie wszystkich pozycji w całości, można pójść na skróty i obejrzeć tylko fragmenty sesji. 

• Anestezja (Anesthesia) — film z 2015 roku, który opowiada o dramatycznym wydarzeniu — brutalnej napaści na profesora filozofii z Uniwersytu Columbia. Mężczyzna, próbując ratować swoje życie, dzwoni do przypadkowych drzwi, które otwiera ojciec dwójki dzieci. Senny Sam niechętnie pomaga rannemu, ale wkrótce okazuje się, że jego losy przeplatają się nie tylko z ofiarą, ale również z napastnikiem, borykającą się z alkoholizmem matką, eksperymentującym z marihuanną nastolatkiem, wychodzącym z nałogu pisarzem i samookaleczającą się studentką Sophie. 

To właśnie monolog niebywale uzdolnionej Sophie publikuję jako przykład interesującej sesji terapeutycznej. Wrażliwa, spostrzegawcza i poszukująca sensu życia dziewczyna kończy swoją przejmującą wypowiedź słowami: Nie pasuję do tego świata. 

• Artemis Fowl — familijny film fantasy z 2020 roku, który jako jeden z nielicznych może zainteresować najmłodszych członków rodziny. Główny bohater jest genialnym 12-latkiem, potomkiem niewiarygodnie bogatej rodziny przestępców, którego celem jest odnalezienie zaginionego w tajemniczych okolicznościach ojca. Film został zrealizowany na podstawie powieści Eoina Colfera pod tym samym tytułem. 

Scena przedstawiająca terapię młodego Artemisa wydaje się być interesująca. Psycholog nie zaczyna spotkania z chłopcem od wieloznącej ciszy, jak to jeszcze się zdarza w tradycyjnych metodach psychoterapii, tylko od razu próbuje nawiązać kontakt z dzieckiem. Zaczyna od tego, co przykuło uwagę 12-latka — od rozmowy na temat antycznego krzesła. Pomimo wyzywającej postawy chłopca, terapeuta odwołuje się do wrażliwej części małego pacjenta, pytając o kontakty z rówieśnikami. 

12-latek przejawia też pewne cechy, które wykazują dzieci z zespołem Aspergera: Artemis używa skomplikowanego, niedopasowanego do wieku i sytuacji języka, ma problemy w kontaktach społecznych, nietypowe zainteresowania i rozległą wiedzę na zaskakujące tematy. Jest sztywny w gestach i mimice, a także przyjmuje postawę wyższościową, co ma kompensować jego trudności w relacjach z innymi dziećmi (zdarza się, że zespół Aspergera jest mylony z narcystycznym zaburzeniem osobowości). 

• Aż do kości (To the Bone) — film z 2017 roku opowiadający o chorującej na anoreksję 20-łatce, która od wielu lat jest pod opieką różnych specjalistów. Dysfunkcyjna, ale też wykończona chorobą Ellen rodzina, wysyła dziewczynę do młodzieżowego ośrodka zajmującego się leczeniem anoreksji. Lekarz zaprasza jej bliskich na sesję terapii rodzinnej, podczas której widać, jak bardzo wszyscy są skupieni na własnych problemach. Dziewczyna wydaje się być zupełnie osamotniona i niezrozumiana przez krewnych, a jej nowy lekarz zostaje pierwszą osobą potrafiącą całkowicie skupić się na jej słowach.

Umieszczam również urywek sesji indywidualnej z Ellen. Uprzedzam, że terapeuta zachowuje się tutaj w sposób niekonwencjonalny i bardziej przypomina wujka dobrą radę niż specjalistę od zdrowia psychicznego. 

• Niewiarygodne (Unbelievable) — amerykański serial, w którym nastolatka opowiada policji o tym, że została zgwałcona we własnym domu przez włamywacza. Potem dziewczyna jednak odwołuje zeznania, a zajmujący się sprawą detektywi i rodzina stwierdzają, że jej historia nie brzmi wiarygodnie, oskarżając Marie o kłamstwo. 

Poniżej publikuję sesję, która może posłużyć jako przykład pracy z osobą będącą ofiarą przemocy. 

• Joker (2019 r.) — film, który opowiada historię chorego psychicznie mężczyzny, pozostawionego bez żadnego wsparcia ze strony bliskich lub opieki społecznej. W związku z cięciami budżetowymi Joker traci jedyną dostępną dotychczas pomoc — darmowe leki psychotropowe oraz spotkania z pracownikiem socjalnym. Bohater coraz bardziej pogrąża się w swoim szaleństwie, a jego beznadziejna sytuacja naprawdę potrafi wycisnąć łzy. 

Pomimo tego, że film umacnia krzywdzący stereotyp mówiący o tym, że chore psychicznie osoby są agresywne i przemocowe, jest warty polecenia. Pokazuje on jak niewydolny system opieki społecznej i brak jakichkolwiek zasobów głównego bohatera niemal że skazują go na druzgocącą izolację i czarną przyszłość. 

Za dobry przykład mało skutecznej terapii mogą posłużyć poniższe fragmenty filmu. Nie widać tu ani nawiązanego przymierza terapeutycznego, ani zaufania pacjenta, ani zaangażowania specjalisty. Joker oskarża terapeutkę o to, że go nie słucha i ciągle zadaje te same powierzchowne pytania. Kobieta nie wydaje się być zainteresowana historią swojego pacjenta i raczej nie próbuje zagłębiać się w skomplikowany świat przeżyć Jokera. 

Jeśli oglądałeś film, który  warto dorzucić do listy „Najlepsze filmy o psychoterapii”, to zostaw swoją propozycję w komentarzu. Będę bardzo wdzięczna. 

Polecam również artykuł Kino a choroby psychiczne, gdzie podaję propozycje filmowe do każdego z najczęściej występujących zaburzeń.