Kino a choroby psychiczne

Książka „Kino a choroby psychiczne” stała się dobrym dopełnieniem nauki studentów psychologii i psychiatrii, ale również wartościową pozycją dla osób zainteresowanych zdrowiem psychicznym. Jest nie tylko ciekawostką na półce miłośników dobrego kina, ale też solidnym narzędziem edukacyjnym. Pomimo tego, że w artykule umieszczę tylko te filmy, które w miarę trafnie pokazują życie zmagających się z różnymi problemami psychicznymi osób, musimy pamiętać, że nie każda produkcja zasługuje na uwagę. Są filmy, które wyrządzają więcej krzywdy niż korzyści: stygmatyzują, zakłamują rzeczywistość, wzmacniają krzywdzące stereotypy. Myślę, że temat „kino a choroby psychiczne” trafnie ujął scenarzysta filmu „Piękny umysł” Akiva Goldsman, który z empatią i zrozumieniem podchodzi do ludzi, którzy zdaniem większości nie mieszczą się w granicach normy. Zamieszczam jego wypowiedź.

Oglądanie filmów o tematyce dotyczącej zdrowia psychicznego często przypomina chodzenie do zoo. Film może być wspaniały, lecz idziesz do kina z niby normalnym towarzyszem i razem patrzycie na osobę chorą psychicznie. Oglądasz chorobę z zewnątrz, co nie służy empatii ani zrozumieniu. Gdybyśmy mogli ujrzeć świat oczami osoby chorej psychicznie, postrzegalibyśmy ją inaczej. Jeżeli choć jeden człowiek po wyjściu z kina zobaczy na rogu ulicy kogoś krzyczącego w próżnię i zwróci się do niego z większym niż dotąd zrozumieniem, będzie to oznaczać, że zrobiliśmy dobrą robotę. 

Kino a choroby psychiczne. Zaburzenia osobowości

(typologia wg. Nancy McWilliams)

Osobowość narcystyczna 

• „Alfie” (2004, komedia). Główny bohater filmu (aktor Jude Law) jest dumny z tego, że nie angażuje się w trwałe związki i zmienia kobiety jak rękawiczki. Jego wypowiedziane wprost do kamery komentarze dają wgląd w jego narcystyczny świat wewnętrzny. 
• „Między nami facetami” (1997, komedia). Mizoginiczna satyra przedstawiająca dwóch narcystycznych mężczyzn, którzy uwodzą tę samą kobietę, a potem ją porzucają. 

Osobowość schizoidalna (schizotypowa)

Prof Nancy McWilliams nie wyróżnia osobowości schizotypowej, główne cechy której pokrywają się z osobowością schizoidalną. Osobowość schizoidalna i schizotypowa według McWilliams i Gabbarda znajdują się na jednym kontinuum, w związku z czym ich podział jest sztuczny. Gdyby jednak ktoś się uparł:), to publikuję dwa filmy z bohaterami prezentującymi cechy schizotypowego zaburzenia osobowości. 

• „Amelia”, (2001, komedia romantyczna). Audrey Tautou gra Amelię, nieśmiałą młodą dziewczynę, która chciałaby mieć bliskie relacje z ludźmi. Reżyser w ciekawy sposób pokazuje wewnętrzny świat bohaterki i jej niespotykaną oryginalność. Amelia wpada na niezwykłe pomysły, aby nawiązać kontakt z innymi ludźmi (osobowość schizotypowa).
• „Charlie i fabryka czekolady”, (2005, komedia/dramat). Remake klasycznej opowieści w reżyserii Tima Burtona. Rolę ekscentrycznego samotnika prezentującego cechy osobowości schizotypowej zagrał Johny Depp. 
• „Człowiek, którego nie było”, (2001, dramat). Film noir braci Coen jest niezwykłym portretem psychologicznym małomównego, zdystansowanego i wypranego z emocji fryzjera. Główny bohater prezentuje schizoidalne zaburzeniem osobowości. 
• „Bartleby”, (2001, czarna komedia). Crispin Glover zagrał rolę dziwacznego i wycofanego z życia społecznego urzędnika Bartleby’ego, który prezentuje klasyczne cechy osobowości schizoidalnej. 

Osobowość obsesyjno-kompulsywna (anankastyczna)

• „Nadchodzi Polly” (2004, komedia). Ostrożny i unikający wszelkiego ryzyka bohater po zdradzie żony postanawia wszystko zmienić i przewraca swoje życie do góry nogami. 
• „Pachnidło: Historia mordercy”, (2006, dramat/kryminał). Główny bohater, mający fenomenalny zmysł węchu obsesyjnie poszukuje idealnego zapachu. Ta obsesja zaprowadza go za daleko i ściąga wiele nieszczęść. Młody mężczyzna, pomimo tego, że wykazuje silną psychopatologię (jest zorganizowany na poziomie psychotycznym), ma osobowość obsesyjno-kompulsywną. Jest to raczej rzadko spotykane, ale oczywiście możliwe. Pamiętajmy, że zazwyczaj jednostki o osobowości anankastycznej są wysoko zorganizowane (neurotyczny lub preneurotyczny poziom organizacji za McWilliams). 

Osobowość masochistyczna 

• „Biały oleander” (2002, dramat). Claire Richards, matka zastępcza kilkunastoletniej dziewczynki, przejawia cechy osobowości masochistycznej. 
• „Życie i cała reszta” (2003, komedia). Mężczyzna z cechami osobowości masochistycznej zakochuje się w nieobliczalnej kobiecie (osobowość histeryczna). 
• „Żona„, (2017, dramat). Żona laureata Nagrody Nobla  całkowicie poświęca się mężowi i jego karierze. W filmie widzimy, że następuje w niej pewna zmiana, która pomaga w końcu powiedzieć „Dość”.

Osobowość histeryczna 

• „American Beauty” (1999, komedia/dramat). Annette Bening gra kobietę z histerycznym (histrionicznym, jeśli chodzi o poziom patologii) zaburzeniem osobowości. Prawie każda postać w tym filmie prezentuje jakiś rodzaj problemów psychicznych, a całą rodzinę, codzienność której jest przedstawiona w filmie, z pewnością można uznać za dysfunkcyjną. 
• „Przeminęło z wiatrem”, (1939, dramat/romans). Scarlett O’Hara jest najsłynniejszą histeryczką wszech czasów, która z pewnością wykazuje cechy zaburzonej osoby. Film jest świetną ilustracją osobowości histerycznej (histrionicznej, jeśli bierzemy pod uwagę poziom zaburzenia). 

Osobowość psychopatyczna (antyspołeczna)

• „Charakter”. Główny bohater filmu próbuje uwolnić się emocjonalnie i finansowo od swojego  psychopatycznego ojca. Matka chłopaka przejawia cechy osobowości schizoidalnej. 
• „Lemony Snicket: Seria niefortunnych zdarzeń”, (2004, komedia/dramat). Jim Carrey świetnie wcielił się w rolę komicznego psychopaty, który próbuje przejąć rodzinny majątek. 
• „Pacific Heights” (1990, dramat/thriller). Główny bohater prezentuje cechy klasycznego antyspołecznego zaburzenia osobowości. Wynajmuje wiktoriański dom i odmawia płacenia czynszu, co wywołuje zamęt. 

Osobowość paranoidalna 

• „Ostatni król Szkocji” (2006, dramat/biograficzny). Film pokazuje czarującego, charyzmatycznego, ale zarazem paranoidalnego dyktatora Ugandy, który uśmiercił podczas panowania ponad 300 tys. niewinnych ludzi. 
• „Kraina obfitości” (2002, dramat). Główny bohater filmu cierpi na klasyczne paranoidalne zaburzenie osobowości. Jest to film o źle pojętym patriotyzmie i paranoi 11 września w Ameryce. 

Osobowość dysocjacyjna (wieloraka)

• „Sybil” (2007, dramat/psychologiczny). Film opowiada o młodej dziewczynie, która ma w sobie 16 osobowości. Sybil trafia do psychiatry, której mało życzliwi koledzy przekazują beznadziejne przypadki. Lekarka jednak wierze w skuteczność swojej terapii i nawet wybiera się z dziewczyną do jej domu rodzinnego, aby dowiedzieć się, co tam się wydarzyło wiele lat temu. 
• „Trzy oblicza Ewy” (1957, dramat). Ewa cierpi na potworne bóle głowy, które powoduję tymczasowe zaniki pamięci. Podczas jednego z ataków kobieta mało nie udusiła swojej kilkuletniej córeczki, po czym przerażona zwraca się do lekarza. Okazuje się, że przykładna gospodyni domowa ma trzy osobowości. Film oparty na faktach. 

Filmy, pokazujące różne typy zaburzeń osobowości

• „Biały oleander”, (2002, dramat). Kilkunastoletnia dziewczynka jest przerzucana od jednej do drugiej rodziny zastępczej, kiedy jej matka odsiaduje wyrok za morderstwo. Każda postać matki w filmie prezentuje jakiś rodzaj zaburzenia osobowości. Matka biologiczna — osobowość antyspołeczna, kobieta w pierwszej rodzinie zastępczej — osobowość histeryczna (histrioniczna), w drugiej — masochistyczna. 
• „Genialny klan” (2001, komedia). Film o bardzo dysfunkcyjnej rodzinie, gdzie wychowało się troje genialnych dzieci, mających problemy psychiczne (paranoja, depresja, myśli samobójcze, skłonności kazirodcze). Spotykają się po latach w rodzinnym gronie, kiedy narcystyczny ojciec oznajmia, że ma raka żołądka i umiera. 

Kino a choroby psychiczne. Najczęściej spotykane zaburzenia

Borderline

• „Gorzkie gody” (1992, dramat). Małżeństwo w filmie Romana Polańskiego wikła się w znajomość z kobietą, która przejawia cechy osobowości z pogranicza. 
• „Margot jedzie na ślub” (2007, dramat). Nicole Kidman wciela się w rolę kobiety z pogranicznym zaburzeniem osobowości, która ujawnia wiele typowych dla tej diagnozy zachowań. 

Schizofrenia 

• „Pająk” (2002, dramat). Jest to jeden z najlepszych filmów o schizofrenii. Mroczna, przygnębiająca, ale zarazem trafna i przejmująca produkcja pokazuje świat wewnętrzny mężczyzny, który wyszedł ze szpitala psychiatrycznego. 
• „Płótno”, (2006, dramat). Świetny film, odzwierciedlający świat chorej na schizofrenię kobiety i wpływu tej choroby na całą rodzinę. Film zdobył Voice Award za znakomity sposób ukazania choroby psychicznej. 
• „Solista” (2009, dramat/biograficzny). Film o Nathanielu Ayersie, wybitnym muzyku z diagnozą schizofrenii i jego przyjaźni z reporterem gazety Los Angeles Times. 

Depresja

• „Cooler” (2003, dramat). Depresyjny mężczyzna ma olbrzymi dług u właściciela kasyna. Próbuje go spłacić, pełniąc w kasynie rolę „coolera”. Pojawia się przy stolikach graczy, dopisując im szczęścia, ale ostatecznie przynosząc pecha. 
• „Samotny Jim” (2005, dramat). Wciągająca historia o depresyjnym  pisarzu, któremu nie udało się zrobić kariery w Nowym Jorku. Mężczyzna wraca w rodzinne strony, gdzie spędził dzieciństwo. 
• „Smak wiśni” (1997, dramat). Genialny film o mężczyźnie szukającym osoby, która mogłoby pomóc mu w popełnieniu samobójstwa. Jest to film o nadziei, symbolem której staje się smak wiśni. 

Zaburzenie dwubiegunowe (ChaD)

• „Błękit nieba” (1994, dramat). Film pokazuje historię cierpiącej na zaburzenie dwubiegunowe żony wojskowego. Za tę rolę Jessica Lange otrzymała Oscara. 
• „Respiro” (2002, dramat). Film o chorej na ChaD kobiecie, która ukrywa się w jaskini, aby uniknąć leczenia psychiatrycznego. 

Zaburzenia lękowe

• „Aviator”, (2004, dramat/biograficzny). Film ukazuje młodość Howarda Hughesa juniora, bardzo utalentowanego, a zarazem nieco zadufanego w sobie młodego człowieka, u którego rozwinęło się zaburzenie obsesyjno-kompulsywne. W filmie widać, jak nasilają się problemy psychiczne bohatera oraz jak on próbuje sobie z nimi radzić. 
• „Batman”, (film akcji/dramat). Bruce Wayn przeraźliwie boi się nietoperzy. W dzieciństwie na jego oczach zabito mu rodziców. Po latach staje się superbohaterem i walczy ze swoim strachem przed nietoperzami poprzez kontakt z nimi. 
• „Dirty Filthy Love” (2004, komedia/dramat). Dawne życie głównego bohatera legło w gruzach w związku z nasilającymi się objawami zaburzenia obsesyjno-kompulsywnymi i zespołem Tourette’a. Na szczęście na drodze bohatera pojawia się pewna kobieta…

Polecam

Jeśli potrzebujecie więcej przykładów, to polecam książkę „Kino a choroby psychiczne”