Jak rozumieć zaburzenia osobowości wg Nancy McWilliams?

Zaburzenia osobowości według Nancy McWilliams to utrwalone wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które różnią się od normy kulturowej i wpływają na funkcjonowanie społeczne oraz emocjonalne jednostki [2]. Amerykańska psychoanalityczka wprowadza nowoczesne podejście do rozumienia tych zaburzeń, koncentrując się na trzech poziomach organizacji osobowości: neurotycznym, borderline i psychotycznym [1]. Każdy z tych poziomów reprezentuje różny stopień nasilenia zaburzenia i adaptacyjności psychicznej.

Podstawowe założenia teorii Nancy McWilliams

Nancy McWilliams podchodzi do zaburzeń osobowości jako do struktur organizacji osobowości, które charakteryzują się różnymi poziomami adaptacyjności i integracji psychicznej [1]. Jej teoria opiera się na założeniu, że zaburzenia osobowości to utrwalone, względnie stałe wzorce zachowań i doświadczeń, które odbiegają od przyjętych norm kulturowych i mają charakter trwały, wpływając na postrzeganie świata, innych ludzi oraz samego siebie [2].

Kluczowym elementem tej teorii jest rozumienie, że każdy typ osobowości występuje w kontinuum natężenia – od zdrowej formy do poważnego zaburzenia. Oznacza to, że posiadanie określonych cech osobowości nie musi automatycznie oznaczać klinicznego zaburzenia, jeżeli objawy nie przekraczają pewnego natężenia [1][3].

Terminologia używana przez McWilliams jest precyzyjna – pojęcia „poziom zaburzenia”, „poziom organizacji osobowości” oraz „struktura organizacji osobowości” znaczą to samo i odnoszą się do stopnia nasilenia zaburzenia [1]. Takie podejście umożliwia bardziej zniuansowane zrozumienie złożoności ludzkiej psychiki.

Trzy poziomy organizacji osobowości

McWilliams wyróżnia trzy poziomy zaburzeń osobowości, które tworzą hierarchiczną strukturę od najłagodniejszych do najcięższych form zaburzeń [1].

Poziom neurotyczny stanowi najniższy poziom zaburzenia, charakteryzujący się stosunkowo zachowanym kontaktem z rzeczywistością i bardziej adaptacyjnym funkcjonowaniem [1]. Osoby na tym poziomie organizacji osobowości posiadają lepszą zdolność do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami, choć mogą doświadczać określonych trudności w konkretnych obszarach życia.

Poziom borderline reprezentuje poziom pośredni, z cechami niestabilności emocjonalnej, trudności w regulacji uczuć i częstą dekompensacją pod wpływem stresu [1]. Ten poziom charakteryzuje się większą labilnością emocjonalną i trudnościami w utrzymaniu stabilnego obrazu siebie i innych.

Poziom psychotyczny stanowi najwyższy poziom zaburzenia, z zaburzeniami kontaktu z rzeczywistością, takimi jak psychozy [1]. Na tym poziomie organizacji osobowości obserwujemy najbardziej poważne zaburzenia funkcjonowania psychicznego, które znacząco wpływają na zdolność do normalnego funkcjonowania społecznego.

Mechanizmy obronne na różnych poziomach

Jednym z najważniejszych aspektów teorii McWilliams jest analiza mechanizmów obronnych i regulacyjnych, które różnią się na poszczególnych poziomach organizacji osobowości [1]. Te mechanizmy determinują sposób, w jaki jednostka radzi sobie z wewnętrznym napięciem i zewnętrznymi wyzwaniami.

Na poziomie neurotycznym dominują bardziej dojrzałe mechanizmy obronne, które pozwalają na bardziej adaptacyjne radzenie sobie ze stresem i konfliktami wewnętrznymi [1]. Osoby na tym poziomie potrafią lepiej regulować swoje emocje i utrzymywać względnie stabilny obraz siebie.

Poziom borderline charakteryzuje się mechanizmami bardziej prymitywnymi, co przekłada się na większą niestabilność emocjonalną i trudności w regulacji uczuć [1]. Mechanizmy te są mniej skuteczne w długoterminowym radzeniu sobie z trudnościami życiowymi.

Na poziomie psychotycznym mechanizmy obronne znacznie zawodzą, co prowadzi do zaburzeń kontaktu z rzeczywistością i poważnych problemów w funkcjonowaniu [1]. Niewydolność tych mechanizmów jest bezpośrednio związana z nasileniem objawów psychotycznych.

Zjawisko dekompensacji

Kluczowym elementem teorii McWilliams jest koncepcja dekompensacji, która odnosi się do zjawiska cofnięcia się do niższego poziomu organizacji osobowości w sytuacjach silnego stresu [1]. Jest to proces tymczasowy, po którym następuje powrót do poziomu podstawowego po ustąpieniu kryzysu.

Pod wpływem silnego stresu może dochodzić do dekompensacji, czyli tymczasowego cofania się do niższego poziomu organizacji osobowości [1]. Oznacza to, że osoba funkcjonująca na poziomie neurotycznym może czasowo przejawiać cechy charakterystyczne dla poziomu borderline, a osoba na poziomie borderline może wykazywać cechy psychotyczne.

To zjawisko ma istotne implikacje praktyczne, ponieważ pomaga zrozumieć, dlaczego niektórzy pacjenci mogą prezentować różne obrazy kliniczne w zależności od poziomu stresu, jakiego doświadczają. Zależności te pokazują, że pod wpływem stresu zwykle następuje przesunięcie w dół po hierarchii poziomów organizacji osobowości [1].

Procesy psychiczne i wzorce zachowań

Teoria McWilliams szczególną uwagę poświęca analizie procesów psychicznych, które obejmują sposób, w jaki osoba radzi sobie z emocjami, kontrolą impulsów, postrzeganiem siebie i innych [2]. Te procesy tworzą trwale utrwalone wzorce zachowań i myśli, które mogą ulec zmianie tylko w wyniku terapii lub istotnych doświadczeń emocjonalnych.

Wzorce te charakteryzują się dużą trwałością i wpływają na wszystkie aspekty funkcjonowania jednostki. Obejmują one nie tylko zachowania zewnętrzne, ale także wewnętrzne procesy poznawcze i emocjonalne, które kształtują sposób interpretacji rzeczywistości.

Ważnym aspektem jest zrozumienie, że te wzorce pozostają trwałe i wpływają na funkcjonowanie społeczne i emocjonalne jednostki [2]. Oznacza to, że zaburzenia osobowości mają charakter przewlekły i wymagają długoterminowego podejścia terapeutycznego.

Kontinuum zdrowia i patologii

Podejście McWilliams charakteryzuje się nowoczesnym rozumieniem zaburzeń osobowości jako kontinuum, w którym każdy typ osobowości występuje w kontinuum natężenia — od zdrowej formy do poważnego zaburzenia [1]. Takie podejście pozwala na bardziej zniuansowane zrozumienie różnic indywidualnych i unika sztywnej kategoryzacji.

Ilustracją tego podejścia może być narcyzm, który służy jako przykład tego, że posiadanie określonych cech osobowości nie musi oznaczać klinicznego zaburzenia, jeżeli objawy nie przekraczają pewnego natężenia [1][3]. Pozwala to na odróżnienie normalnych wariantów osobowości od rzeczywistych zaburzeń klinicznych.

To kontinuum jest dynamiczne i może się zmieniać w zależności od różnych czynników, takich jak stres, wsparcie społeczne, doświadczenia życiowe czy interwencje terapeutyczne. Zrozumienie tej dynamiki jest kluczowe dla skutecznego planowania terapii i prognozy.

Implikacje dla praktyki klinicznej

Teoria McWilliams ma istotne znaczenie dla praktyki klinicznej, ponieważ oferuje kompleksowe narzędzie do rozumienia i kategoryzacji zaburzeń osobowości. Procesy obejmują sposób, w jaki osoba radzi sobie z emocjami, kontrolą impulsów, postrzeganiem siebie i innych, co pozwala terapeutom na bardziej precyzyjną diagnostykę i planowanie interwencji [2].

Zrozumienie poziomów organizacji osobowości pozwala na dostosowanie podejścia terapeutycznego do specyficznych potrzeb pacjenta. Różne poziomy wymagają różnych strategii terapeutycznych, od terapii psychodynamicznej dla poziomu neurotycznego, przez terapię dialektyczno-behawioralną dla poziomu borderline, po interwencje wspierające dla poziomu psychotycznego.

Koncepcja dekompensacji ma szczególne znaczenie w sytuacjach kryzysowych, ponieważ pomaga zrozumieć tymczasowe pogorszenie stanu pacjenta i zaplanować odpowiednie interwencje stabilizujące. Wiedza o tym, że dekompensacja ma charakter przemijający, może być wspierająca zarówno dla pacjenta, jak i dla terapeuty.

Źródła:

[1] https://stajacsiesoba.pl/zaburzenia-osobowosci-wg-nancy-mcwilliams/
[2] https://osrodekprzystan.com/zaburzenia-osobowosci-czym-sa-jak-je-rozpoznac-i-leczyc/
[3] https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/zaburzenia-osobowosci-osobowosc-narcystyczna/