Czy dwubiegunowość jest dziedziczna i przekazuje się z pokolenia na pokolenie?

Czy dwubiegunowość jest dziedziczna i przekazuje się z pokolenia na pokolenie? To jedno z najczęstszych pytań, które pojawiają się wokół choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Odpowiedź brzmi: tak, dwubiegunowość wykazuje istotną dziedziczność – ryzyko zachorowania wzrasta wyraźnie, jeśli w rodzinie występowały już przypadki tej choroby. Jednak dziedziczy się nie samą chorobę, lecz predyspozycję do jej rozwoju. Kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne w połączeniu z wpływem środowiska i mechanizmami neurobiologicznymi^[1][2].

Charakterystyka choroby dwubiegunowej

Choroba dwubiegunowa, znana także jako zaburzenie maniakalno-depresyjne, należy do grupy przewlekłych, nawracających zaburzeń psychicznych, które istotnie wpływają na codzienne funkcjonowanie osoby chorej^[1][2][3]. Zaburzenie to objawia się naprzemiennymi epizodami manii, hipomanii i depresji o różnym nasileniu i długości trwania^[1][2]. Według klasyfikacji ICD-11, jest to choroba o epizodycznym przebiegu nastroju^[2].

Wysokie stany (mania/hipomania) i niskie stany (depresja) zazwyczaj pojawiają się cyklicznie, a interwały między nimi są nieprzewidywalne. Epizody manii i depresji mogą trwać od kilku dni nawet do miesięcy. W niektórych przypadkach symptomy mogą się mieszać lub być łagodniejsze, co również stanowi wyzwanie diagnostyczne^[1][3].

Dziedziczność i jej znaczenie w przypadku choroby dwubiegunowej

Największe znaczenie w kontekście dziedziczności choroby dwubiegunowej mają czynniki genetyczne. Badania wykazały, że osoby mające najbliższą rodzinę z rozpoznaniem ChAD są znacznie bardziej narażone na ryzyko zachorowania^[1][2]. W populacji ogólnej prawdopodobieństwo rozwoju ChAD wynosi około 1-3%, jednak u osób z bliskim krewnym chorującym na dwubiegunowość, ryzyko to sięga nawet 10-30% (czyli jest nawet dziesięciokrotnie wyższe)^[1][2].

Nie oznacza to jednak, że choroba przekazywana jest w sposób liniowy i deterministyczny. Dziedziczy się większa podatność na wystąpienie zaburzenia, a nie samą chorobę. Choroba ujawnia się najczęściej wskutek działania również innych czynników – zwłaszcza środowiskowych i neurobiologicznych^[1].

Mechanizmy dziedziczenia choroby dwubiegunowej

Podłoże dziedziczności dwubiegunowości jest skomplikowane. Nie zidentyfikowano pojedynczego genu odpowiedzialnego za rozwój choroby. W grę wchodzi wielogenowa predyspozycja, gdzie wiele genów modyfikuje ryzyko zachorowania^[1][2]. Geny te oddziałują na funkcjonowanie neuroprzekaźników, zwłaszcza serotoniny i dopaminy. Regulują one procesy odpowiedzialne za kontrolę nastroju oraz reakcję organizmu na bodźce^[1].

W praktyce oznacza to, że czynniki genetyczne mogą oddziaływać synergicznie z czynnikami środowiskowymi. Stres, traumatyczne wydarzenia, czy poważne zaburzenia w dzieciństwie mogą aktywować chorobę u osób z predyspozycją genetyczną^[2].

Dodatkowo, rozwój choroby wiąże się z mechanizmami epigenetycznymi – czyli zmianami w ekspresji genów, które nie dotyczą bezpośrednio samej sekwencji DNA. Mechanizmy te, w połączeniu z zaburzeniami neurochemicznymi oraz zmianami w strukturach mózgu, odgrywają istotną rolę w powstawaniu i przebiegu ChAD^[1][3].

Czynniki środowiskowe a ryzyko rozwoju choroby

Pomimo istotności dziedziczności, czynniki środowiskowe mogą decydować o ujawnieniu się objawów dwubiegunowości. Najbardziej znaczące są przewlekłe napięcie, trudne doświadczenia życiowe, poważne urazy emocjonalne lub inne formy stresu^[2].

Nie każda osoba z genetyczną predyspozycją do choroby dwubiegunowej zachoruje – nawet przy wyraźnym obciążeniu rodzinnym. Czynniki takie jak wsparcie społeczne, higiena snu lub zdrowy styl życia mogą opóźniać lub łagodzić przebieg choroby. Uważa się, że choroba ujawnia się wtedy, gdy interakcja pomiędzy czynnikami genetycznymi i środowiskowymi przekracza pewien próg^[2].

Obraz kliniczny i leczenie choroby dwubiegunowej

Dwubiegunowość manifestuje się najczęściej naprzemiennymi cyklami manii i depresji. Objawy te zaburzają codzienne funkcjonowanie i mogą prowadzić do powikłań społecznych, rodzinnych i zawodowych^[1][3].

Skuteczność leczenia ChAD opiera się na stosowaniu farmakoterapii (stabilizatory nastroju, leki przeciwdepresyjne) oraz psychoterapii. Wczesne rozpoznanie, psychoedukacja oraz wsparcie bliskich są kluczowe, by zminimalizować ryzyko nawrotów i poprawić jakość życia osoby chorej^[1][3].

Podsumowanie: czy dwubiegunowość jest przekazywana z pokolenia na pokolenie?

Choroba dwubiegunowa nie jest dziedziczona wprost. Dziedziczy się zwiększone ryzyko, czyli podatność do zachorowania na ChAD, a nie dokładny wariant choroby^[1][2]. Predyspozycje genetyczne są silnym czynnikiem, zwłaszcza gdy w rodzinie występują już chorzy krewni, ale przebieg i ujawnienie się choroby determinują również czynniki środowiskowe i neurobiologiczne. Rozpoznanie tego złożonego dziedziczenia ma zasadnicze znaczenie dla zachowania czujności i wczesnej interwencji dla osób z obciążeniem rodzinnym.

Źródła:

1. https://www.medonet.pl/psyche/zaburzenia-psychiczne,choroba-dwubiegunowa—przyczyny-i-objawy–jak-wyglada-leczenie-chad-,artykul,1629715.html
2. https://www.damian.pl/zdrowie-psychiczne/choroba-afektywna-dwubiegunowa/
3. https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/choroba-afektywna-dwubiegunowa-czym-sie-objawia/